Met pilotexamen wordt een nieuw centraal examen op een klein aantal scholen getest. Zo wordt gekeken of een vernieuwd examen het gewenste resultaat oplevert. Bij tevredenheid wordt het pilotexamen als richtlijn gebruikt voor een landelijke vernieuwing.
Examenprogramma’s worden wel eens vernieuwd. Bijvoorbeeld omdat het ministerie van OCW vindt dat leerlingen andere vaardigheden moeten hebben aan het einde van de middelbare school of omdat de examenstof is verouderd. Wanneer dit gebeurt, moeten de nieuwe examens eerst getest worden op kleine schaal. Het kan namelijk zijn dat de nieuwe examens niet op de gewenste manier de nieuwe vaardigheden toetsen of dat bepaalde soorten vraagstellingen te moeilijk zijn. Om deze problemen te voorkomen bij landelijke doorvoering, worden de examens op een aantal scholen afgenomen als centrale examens, in plaats van de reguliere examens. Scholen moeten toestemming hebben gekregen van het ministerie van OCW om deel te nemen aan de pilotexamens.
Wanneer de nieuwe manier van examineren bevalt en het gewenste resultaat is bereikt, wordt de verandering landelijk doorgevoerd. Het pilotexamen dient dan als richtlijn voor de nieuwe stijl centrale examens. Het ontwikkelen van een nieuwe examenstijl duurt vaak meerdere jaren, waarin telkens nieuwe pilotexamens worden getest.
Pilotexamens worden vaak moeilijker gevonden door leerlingen dan de reguliere examens. Het examen zelf is niet per se van een moeilijkere graad, maar de vraagstelling kan anders zijn dan waarmee veel geoefend is in oude examens. Ook is het moeilijker voor docenten om de leerlingen te helpen in het oefenen, omdat er weinig oefenmateriaal beschikbaar is. Bij het nakijken en normeren van de pilotexamens wordt hier wel rekening mee gehouden: de N-term ligt vaak een stuk hoger dan bij reguliere examens. Toch wordt dit verschil soms als onrechtvaardig gezien: leerlingen die een pilotexamen maken, maken niet ook een regulier examen en het verschil kan stress opleveren tijdens de voorbereiding en het studeren.
Om te oefenen voor pilotexamens zijn vaak een aantal voorbeeldopgaven beschikbaar. Omdat het traject van de vernieuwing meerdere jaren duurt, zijn er meestal ook pilotexamens uit eerdere jaren beschikbaar. Echter, deze pilotexamens zijn door die jaren heen telkens herzien. Als je gaat oefenen, kun je dit het best doen met het meest recente pilotexamen. Dat zal het meest lijken op het examen dat jij gaat maken.